‘Het is wel ‘ROCK’ Werchter, hè!’ Nee: tijden veranderen, en festivals ook

© CPU – Ymke Dirikx

Maandag 13 november 2023. Dua Lipa wordt aangekondigd als headliner voor Rock Werchter. Misschien wel de relevantste popartiest die je anno 2024 op je affiche had kunnen hebben, zeker nadat ze de afgelopen maanden ook nog eens een paar van de grootste hits van het jaar scoorde. Kortom: een straffe zet van de organisatie, want vrij exclusief en ook headliner van het gerenommeerde Glastonbury. En toch. Een willekeurige bloemlezing uit de Facebook-reacties: ‘Hoe? Pop Werchter?’, ‘Volgende headliner: K3!’ of ‘Nog even en #LikeMe mag de planken op…’. Twee dagen later: de Italianen van Måneskin worden aan de line-up toegevoegd. En opnieuw: ‘Is dat ook al een headliner?’, ‘Commerciële commerce om nog meer verschillend volk te lokken. It’s all about the money’, of – persoonlijke favoriet – ‘Het is wel ROCK Werchter, hè’.

Later op de zomer: Pukkelpop komt met Goldband, Sam Smith, Charlotte De Witte en Pommelien Thijs opdraven. ‘Ooit een rock festival. WTF.’ Sterker nog, net nadat net die acts een paar van de coolste en plezantste sets van het weekend neerzetten, kon een groot deel van Vlaanderen dat klaarblijkelijk nog steeds niet aanvaarden: ‘De jeugd van tegenwoordig is precies snel tevreden’ of ‘Het is niet meer de Pukkelpop van vroeger, waar zijn de tijden met échte festivalbands?’. En daar zijn dan meteen die prangende vragen. Was het vroeger effectief allemaal zoveel beter? Boeken festivals tegenwoordig alleen nog maar brol en gaat het inderdaad alleen maar bergaf? Kortom: is de overvloedige kritiek die er afgelopen zomer opnieuw op festivalaffiches gegeven werd terecht?

Internationale relevantie

© CPU – Matthias Engels

Wel, dat is uiteindelijk een verhaal dat langs heel wat verschillende kanten beïnvloed wordt. Zo heb je bijvoorbeeld al het feit dat je als festival continu moet blijven evolueren, moet meegaan met de tijd om, zeker internationaal, relevant te blijven. Langs de andere kant is België, en zeker Vlaanderen, een nogal conservatief gebied dat heel graag blijft vasthouden aan datgene dat het kent. Een simpel voorbeeld: als Rock Werchter elk jaar Foo Fighters, Metallica en Pearl Jam op de affiche zet, dan is er een enorme groep mensen die daar telkens zeer tevreden mee is en zonder twijfelen een ticket koopt. Maar wil je dat ook als festival? Natuurlijk is het telkens het doel om zoveel mogelijk tickets te verkopen, maar als je wil blijven meespelen op het allerhoogste niveau in Europa, dan moet je ook durven om buiten die comfortzone te treden.

Want je weet het of je weet het niet, maar onze Belgische festivals hebben op internationaal vlak een zeker aanzien. Tal van nationaliteiten zakken jaarlijks steevast af naar Werchter, Dessel of Kiewit, omdat ze weten dat ze daar een goeie affiche voorgeschoteld krijgen. De kritiek die vanuit het kamp van die bezoekers komt, is dan weer totaal tegenovergesteld van die wat wij hier horen. Buitenlandse bezoekers vinden bijvoorbeeld net dat een Pearl Jam ietsje te veel langskomt aan de Haachtsesteenweg, terwijl het in Limburg steevast een Charlotte De Witte, Bazart of Oscar and the Wolf is dat een hoge plek op de Main Stage inneemt. En echt onterecht kan je dat niet per se noemen. Eerstgenoemde band stond de laatste tien jaar drie keer – vier als de door COVID geannuleerde editie van 2021 meerekent – op Rock Werchter, terwijl het aantal keer dat die drie anderen op Pukkelpop passeerden niet meer op een paar handen te tellen is. Om dus maar te zeggen dat er ook op dat vlak iets meer verwacht mag worden van onze festivals.

Nieuwe gitaren gezocht

© CPU – Jan Van Hecke

En dat brengt ons meteen bij het volgende punt: zijn er überhaupt nieuwe, frisse artiesten die in aanmerking komen om een festivaldag te dragen? Zijn er jongere, relevante acts die in dezelfde league spelen als Foo Fighters, Metallica en Pearl Jam? Als het aankomt op gitaargetinte bands, dan zijn we vrij snel uitgepraat. Oké, je hebt met The War on Drugs, Sam Fender of Fontaines D.C. wel acts die ondertussen in de Sportpaleis-categorie zitten, maar de namen die een paar jaar geleden de gedoodverfde nieuwe headliners waren, doen het uiteindelijk ook niet per se. Een Royal Blood leek bijvoorbeeld goed op weg, maar bleef halverwege steken op een niet-uitverkochte Lotto Arena en een, weliswaar in extremis, makke headlineset op Pukkelpop. En ook Greta Van Fleet heeft over het algemeen de hype tout court niet kunnen waarmaken.

Als je dan kijkt naar het popgenre, dan krijgen artiesten vaker wel dan niet de wind binnen de kortste keren gigantisch in de zeilen. Een Harry Styles, Taylor Swift of The Weeknd kunnen met alle gemak de weide in hun eentje – zelfs het Koning Boudewijnstadion – vullen, maar ook een Fred again.., Dua Lipa, Billie Eilish of Olivia Rodrigo, of nog recenter Chappell Roan of Sabrina Carpenter, hebben er geen enkele moeite mee om ’s lands grootste zalen te laten vollopen. Daar zit vanzelfsprekend de verplaatsing van focus van het muzieklandschap voor iets tussen; dankzij sociale media als TikTok en Instagram, maar even goed dankzij toedoen van de radio worden jongere generaties gewoon veel meer aangesproken door meer pop- en elektronischgetinte genres.

Pop verkoopt

© CPU – Ymke Dirikx

En het is klaarblijkelijk daar dat het schoentje wringt voor heel wat festivalgangers. Een relatief grote groep mensen heeft het er de laatste jaren alsmaar moeilijker mee dat Rock Werchter en Pukkelpop niet meer dezelfde festivals zijn als pakweg tien tot twintig jaar geleden. Op zich is dat dus niet verrassend, want organisaties willen maar al te graag mee evolueren met die jongere generaties, maar evenzeer frisse affiches uit de hoed blijven toveren. De jaren waarin Placebo, Bryan Adams en The Chemical Brothers de grootste bands ter wereld waren en terecht de bovenkant van de affiches kleurden, die liggen nu eenmaal in een relatief ver verleden. Zonder daarbij afbreuk te willen doen aan hun kunnen, is het gewoon een feit geworden dat dat niet meer de namen zijn die het grote publiek trekken, en dus bijlange niet zoveel tickets verkopen. Want je mag ook niet vergeten dat festivals bedrijven zijn die, naast het samenstellen van een aanlokkelijke line-up, nog altijd vooral als doel hebben om zoveel mogelijk tickets te verkopen. Net zoals bij elk bedrijf is het maken van winst ook voor festivals een enorm belangrijk punt.

En eerder genoemde artiesten zouden tegenwoordig alle moeite van de wereld hebben om een dag te kunnen dragen – lees: 50.000 tickets over de toonbank te krijgen -, terwijl die ‘o zo onbegrijpelijke keuze’ om Dua Lipa, Imagine Dragons of Måneskin als headliners te programmeren er wel voor zorgden dat de dagtickets de afgelopen jaren de deur uitvlogen. Het beste voorbeeld in dat verhaal vonden we recent terug in Kiewit, want Pukkelpop slaagde er in om in een recordtempo en alle combitickets én alle vrijdag- en zaterdagtickets over de toonbank te kegelen. Grote schuldigen? Fred again.., Charlotte De Witte, Goldband en Sam Smith. De enige dag die slechts op de valreep uitverkocht raakte? Die met de gitaren van The Offspring en Queens of the Stone Age. Oké, dat is achteraf gezien door de annuleringen van laatstgenoemde en The Smile wat kort door de bocht, maar dat gebeurde uiteindelijk ook slechts een paar weken op voorhand. En toen waren er nog heel wat tickets over.

Groeien zonder hokjes

© CPU – Nathan Dobbelaere

En daarmee bedoelen we niet dat de gitaarmuziek dood is. Helemaal niet. Het feit dat een Foo Fighters, Metallica, Rammstein, AC/DC, of Bruce Springsteen er ook vandaag nog in slagen om een weide in een vingerknip te doen vollopen, bewijst natuurlijk het tegendeel, maar zoals gezegd zijn dat bands met een ander niveau van populariteit. Artiesten die met gemak een dag op zichzelf kunnen dragen, maar waarvoor er geen opvolgers in de rij staan. Dat de gemiddelde leeftijd bij de leden van die artiesten ook niet meer aan de lage kant is, brengt langs de andere kant ook een soort drang om naar jongere acts te zoeken met zich mee. Niet dat Dave Grohl of Eddie Vedder oud en versleten zijn, maar binnen een aantal jaar vrezen we dat het allemaal niet meer zo gezwind zal lopen.

Je moet langs de andere kant jonge artiesten dus ook gewoon de tijd geven om te door te groeien tot een gevestigde waarde binnen het muzieklandschap, en dat is precies wat de grote festivals de afgelopen jaren proberen te doen. Een Stormzy, Sam Smith of Twenty One Pilots hebben wel degelijk de hits om een weide te vullen, maar als niemand hen de kans geeft, dan zitten we binnen een tiental jaar met een groter probleem. Het mag bijvoorbeeld niet onderschat worden dat Rock Werchter doorheen de jaren ook bands als U2, R.E.M. of Simple Minds hielp om de act te worden die ze nu zijn, net door ze geleidelijk aan hoger op de affiche te programmeren.

© CPU – Nathan Dobbelaere

Nu is het bijvoorbeeld geen drama om elk jaar je affiche te vullen met een paar gevestigde rotten, maar een Rock Werchter of Pukkelpop kan binnen afzienbare tijd niet meer enkel en alleen draaien op artiesten als Red Hot Chili Peppers of Pearl Jam. En dat is niet per se een probleem dat we als iets nieuws kunnen bestempelen, want bij de vorige generatie kwam er ook een shift in headliners. Zo werden er zo’n twintig jaar geleden met Faithless, The Chemical Brothers of Eurythmics ook al meer elektronische artiesten aan het ‘rock- en popfestival’ toegevoegd, om nog maar te zwijgen over namen als Daft Punk, 2ManyDJs en Basement Jaxx.

Je zou kunnen zeggen dat de toekomst dus niet meer per se binnen het rockgenre ligt, en daar zitten streamingdiensten en sociale media voor heel veel tussen; iets dat twintig – zelfs tien – jaar geleden niet eens bestond. Je moet daarom durven accepteren dat TikTok-hitjes anno 2024 hun plaats verdienen op de grootste festivals van het land, al gaat het om een eendagsvlieg en speelt die een enorm slechte set. Relevantie is meer dan ooit belangrijk, net omdat de aandachtspanne van de nieuwe generaties veel korter is en het leven alsmaar sneller gaat. Zo zagen we enige tijd geleden bijvoorbeeld hoe de Ierse kindjes van Kabin Crew hun rol van internetfenomeen helemaal waarmaakten door voor een bomvolle tent te spelen op Pukkelpop, terwijl Artemas de Club deed vollopen door TikTok-hit “I Like The Way You Kiss Me”. Eerder deze zomer was het in Werchter ook al over de koppen lopen voor pakweg Lauren Spencer-Smith, en je maakt ons niet wijs dat er iemand bij Tom Odell stond die daar niet was voor “Another Love”.

Doorprik de bubbel

© CPU – Nathan Dobbelaere

Dat festivals daarbij het verwijt krijgen dat ze enkel en alleen nog maar commerciële acts – ‘brol’ in de volksmond – programmeren, is dan ook weer helemaal niet waar. En dat brengt ons terug naar het idee dat een grote groep mensen het moeilijk heeft om buiten zijn eigen bubbel te treden. Het is namelijk niet zo dat, als je een band niet kent, het daarom niet je ding is. De Lift of de Backyard van Pukkelpop – uiteindelijk toch de podia waar meer experimentele, alternatieve of gitaargetinte bands aantraden – moesten het afgelopen editie vaker met een halfleeg dan halfvol glas doen, terwijl het aan The Slope op Rock Werchter ook afgelopen editie niet altijd over de koppen lopen was.

Zeggen dat de festivals niet meer zijn zoals vroeger is dus ergens een vergelijking die niet opgaat. Als je bijvoorbeeld nu terugkijkt naar de affiches van pakweg vijftien jaar geleden, dan staan daar inderdaad én Arctic Monkeys én Queens of the Stone Age én Pearl Jam én Kings of Leon op dezelfde dag geprogrammeerd, maar die bands waren in 2007 bijlange niet van hetzelfde kaliber als dat ze vandaag zijn. Om maar te zeggen, de headliner van Pukkelpop 2030 stond een paar weken terug misschien voor een paar honderd man te spelen in de Club, terwijl iedereen zijn gal zat te spuwen dat het onbegrijpelijk was dat Pommelien Thijs op het hoofdpodium stond, dat daar effectief veel volk stond, en die mensen het potverdorie nog goed vonden ook! Kijk zo bijvoorbeeld maar naar het feit dat, om hem er nog maar eens bij te halen, Fred again.. in 2022 niet eens voor een gevulde Dance Hall het beste van zichzelf stond te geven, terwijl hij nu een festivaldag in een vingerknip uitverkoopt, of een Sam Fender die een aantal jaar geleden voor pakweg vijfhonderd man op The Slope stond, terwijl hij nu met gemak een Sportpaleis zou kunnen vullen.

Generatieoverschrijdende weides

© CPU – Nathan Dobbelaere

Feit is daarbij dat er anno 2024 veel meer generaties samenkomen op festivalweides. Mensen die als tieners en twintigers voor het eerst richting hun geliefde rockfestival trokken, zijn ondertussen ook gewoon veertigers en vijftigers geworden. Dat betekent daarbij niet dat er niet elk jaar nieuwe jongeren zich voor een eerste keer aan een weekendje Pukkelpop wagen. Op die manier wordt ook alsmaar duidelijker dat het een verhaal van geven en nemen is geworden. Artiesten die jaren geleden geboekt werden om een jonger publiek naar de weide te lokken, zijn niet meer dezelfde als die wat deze generatie triggeren. Festivalaffiches beginnen daarom steeds diverser te worden, net omdat organisaties een steeds breder publiek moeten aanspreken om relevant te blijven.

Het is bijvoorbeeld niet zo dat een festivalorganisatie een volledige generatie de rug toekeert door Pommelien Thijs te boeken – ze stond achteraf gezien ook gewoon geprogrammeerd op dezelfde dag als The Offspring en Queens of the Stone Age -, maar ook gewoon om de drempel voor jongeren lager te maken. Want daarbij willen we nog maar eens benadrukken dat organisatoren als Live Nation of The Factory nog altijd bedrijven zijn die als doel hebben om zoveel mogelijk winst te maken en dus zoveel mogelijk tickets te verkopen. Festivals zijn de laatste jaren nu eenmaal uitgegroeid tot een inclusieve belevenis waarbij er steeds nadrukkelijk ingezet wordt op vertier voor jong en oud; alleen moet er daarbij wel duidelijk blijven dat een keuze voor het één daarom geen keuze is tegen het ander. Of was het nog niet duidelijk dat de steeds groter wordende polarisering ondertussen ook al het muzieklandschap heeft bereikt?

Toekomstvisie

© CPU – Nathan Dobbelaere

Voor de criticasters is er dus vrij slecht nieuws, want het ziet er naar uit dat de lijnen flink herschreven gaan worden in de toekomst. Het lijkt erop dat heel wat festivals een nieuwe adem hebben gevonden de afgelopen jaren – zie ook de nieuwe huisstijl van Rock Werchter of het feit dat Pukkelpop zich meer dan ooit profileert als jongerenfestival -, en dat de affiches nog net dat tikkeltje uiteenlopender zullen worden dan ze al zijn. Betekent dat dat er daarom geen plaats meer is voor je favoriete rockheadliner? Ongetwijfeld niet, maar je zal er wel vrede mee moeten nemen dat de favoriete popzangeres van je nichtje ook een avond kan afsluiten.

Het is daarbij wel te hopen dat de Belgische festivals hun eigenheid daarin niet proberen te verliezen; degene die ze vandaag de dag hanteren, wel te verstaan. In Nederland lijkt Pinkpop zo bijvoorbeeld de pedalen wat te zijn kwijtgeraakt, met bijvoorbeeld een makkelijke pop-dj als Calvin Harris als afsluiter in plaats van de meganamen die daar in het verleden al stonden. Zo ver gaat het bij ons weliswaar nog niet, maar het zou bijvoorbeeld wel kunnen dat er een hoge plek in een tent wordt weggeschonken aan een dj-set. Het zal de komende jaren dus vooral zaak zijn om de honger naar commercialiteit (en het bijgevolg boeken van plattere artiesten) niet de bovenhand te laten nemen, maar acts te blijven boeken op basis van kwaliteit. Een Skrillex, Jamie xx, Bicep of The Blaze toonden afgelopen zomers bijvoorbeeld al aan dat het kan.

Een ander mooi voorbeeld van hoe het wel gewoon kan, weliswaar op veel kleinere schaal, is Gent Jazz. Ooit, vanzelfsprekend, een jazzfestival, maar afgelopen edities stonden daar met onder meer Sting, Birdy, Nile Rodgers of Air ook gewoon artiesten op de line-up die niets met dat genre te maken hebben. Niet dat de organisatie daarbij haar eigenheid is verloren (zie: Norah Jones, André 3000…), maar ze staat ook gewoon open voor nieuwe dingen, zonder daarbij de polarisering groter te maken. En in dat opzicht, met de nieuwe wind die er steeds nadrukkelijker door onze festivals waait, zou je eigenlijk al moeten kunnen inzien dat een alternatievere elektronische act – zoals Daft Punk of Massive Attack dat in het verleden ook al was – als RÜFÜS DU SOL of Marc Rebillet ook zijn plaats heeft op Rock Werchter, terwijl je op Pukkelpop tegelijkertijd naar Royal Blood, Overmono en Crystal Fighters kan gaan kijken.

Alles loopt anders

© CPU – Ymke Dirikx

Zeggen dat festivals vroeger beter waren, is met andere woorden nogal kort door de bocht. Festivals waren vroeger anders, dat wel, maar de tijden veranderen ook gewoon. Een Rock Werchter of Pukkelpop heeft dat gewoon al vrij lang door en is zich doorheen de jaren ook anders beginnen profileren. Terwijl die eerste de term rockfestival heeft ingeruild voor een alternatief en breed spectrum aan bands, is die andere zich vooral beginnen focussen op datgene dat er leeft bij de jeugd. Dat er daarbij geen ruimte meer is voor bepaalde genres, ligt dan weer vooral aan het feit dat een grote groep mensen niet wil ontdekken. De muziekwereld is anno 2024 simpelweg veel inclusiever geworden, waardoor grenzen tussen genres ook gewoon verdwijnen.

Er vallen met enkele woorden elk jaar nog tal van jonge, frisse talenten te ontdekken, maar er is daarnaast ook gewoon plaats voor dat ene TikTok-fenomeen of de popzangeres die op nummer één staat in de Q-music Top 40. De rockband die je kent doordat je vader er fan van was zal er staan, maar er is daarnaast ook plek voor de popster waar je kleine zus gek op is. En dat er mensen zijn die zich bij die artiesten amuseren, dat moet gewoon kunnen. Polarisering over wat goeie muziek is en wat niet, snobisme omdat jij ‘een van de weinige mensen bent die die band kent’… het is iets dat vandaag de dag steeds minder leeft. Je amuseren op een festival is dan ook iets dat steeds belangrijker is geworden. Oké, het mag dan wel ‘ROCK Werchter’ zijn, dat is uiteindelijk ook niet meer dan een merknaam die niet zomaar meer veranderd kan worden. We groeien dus niet alleen op muzikaal vlak, maar ook op festival vlak toe naar inclusievere affiches, met plaats voor alle soorten artiesten. Waarom kan een Billie Eilish niet gewoon naast een Metallica staan, of een Pommelien Thijs naast Queens of the Stone Age? Tijden veranderen, en als je daar niet mee kan leven, dan zijn festivals misschien gewoon niet meer voor jou weggelegd.