Weinig artiesten zijn zo maniakaal bezig met hun eigen sound, imago en artiestenbestaan als de Britse singer-songwriter-surfer Ben Howard. Schoot zijn carrière als een komeet uit de startblokken met aanstekelijke zomerhits als “Keep Your Head Up” en “The Fear”, dan besloot hij om eigenhandig het grote publiek de rug toe te keren. De voorbije jaren deed hij dat zelfs soms letterlijk, speelde hij koppig zijn nieuwe albums integraal en sakkerde hij op fans die te luid om zijn hits smeekten.
Drie albums ver leest zijn discografie als een lange kettingreactie. Het azuurblauw van zijn debuut Every Kingdom ruilde hij voor het gitzwarte I Forget Where We Were, waarna hij zijn donkere hersenspinsels liet uitwaaien op de dorre Zuid-Franse akkers op Noonday Dream. Riep zijn publiek om meer festivalmeezingers, dan richtte Ben Howard zijn blik inwaarts en vonden we soelaas in zijn zielenroerselen dan maakte hij zijn teksten abstracter, vager en afstandelijker. Als een spelletje kat en muis, net wanneer je denkt dat je Ben Howards muziek doorgrond hebt, glipt hij opnieuw door je vingers.
Het is dus begrijpelijk dat de reacties met enig voorbehoud waren, toen Ben Howard opnieuw zijn kop boven water stak. Niet alleen omdat eind december zijn twee nieuwe singles prematuur online gezwierd werden, maar vooral omdat hij met zijn laatste album Noonday Dream een duidelijke ommekeer doorzette. Howard legt zijn nadruk liever op bevreemdende sferen en klanken dan op die euforische, naïeve verbondenheid van zijn debuut en dat werd hem niet door al zijn fans in dank afgenomen.
Al van bij de eerste tonen van zijn eerste single “What a Day” smelt die argwaan als sneeuw voor de zon. Het nummer bewijst dat Ben Howard nog altijd goudkleurige melodieën in zijn vingers heeft zitten en hij de naïviteit van zijn debuut duidelijk ingewisseld heeft voor een matuur en volwassen kleurenpalet. Hoewel een drumcomputer en rinkelende gitaren de lente voor je ogen toveren als een zon die door het wolkendek breekt, dan is er nog altijd Howards stem om je voetjes terug op de grond te zetten: ‘Always fearing / Our hands clawing / Up against the light, it’s nearing / Where does all the time go?’ Zelfs in zijn meest optimistische nummers ontsnapt Howard niet aan zijn donkere kantjes.
De opvolger van die eerste single liet dan meteen een heel ander geluid horen. “Crowhurst’s Meme” steunt op een eenvoudig pianoriedeltje en een harde drumbeat die zo uit de hoed van Bon Ivers Justin Vernon had kunnen komen. Op zijn vorige platen experimenteerde Howard nog wel met delaypedalen, gitaareffecten en allerhande vervormingen, maar op Collections from the Whiteout lijkt hij nog net dat stapje verder te zetten. Wellicht zit de samenwerking met producer Aaron Dessner, bekend van The National, Big Red Machine en sinds kort ook Taylor Swift, daar voor iets tussen. Dessner schakelde op zijn beurt ook de hulp van vrienden/collega’s Rob Moose (kind aan huis voor strijkersarrangementen voor Phoebe Bridgers en Bon Iver) en Jonathan Low (mixer en engineer voor onder andere The National, Taylor Swift en The War On Drugs) in.
Misschien zijn het net die samenwerkingen die ruimte gaven om wat afstand te nemen, want voor het eerst zijn het niet Howards demonen en hersenspinsels die het woord voeren in zijn nummers. Hij gaf een studie journalistiek op om zijn muzikale carrière na te jagen en dat vindt zijn weerklank in de vele personages die Collections from the Whiteout bevolken. Liever laat hij deze keer het woord aan randfiguren die hem de afgelopen jaren opvielen en bleven plakken aan de achterkant van zijn hersenpan. “Crowhurst’s Meme” verwijst naar het trieste lot van zeevaarder Daniel Crowhurst. De man uit Howards geboortestreek Devon nam in 1969 deel aan een zeilbootrace rond de wereld, raakte al snel in de problemen en gaf zich wellicht zelf over aan de golven van de zee uit schrik dat zijn valse verslagen en positielogs ontdekt zouden worden.
In “Sorry Kid” voert Howard nog zo’n tragische figuur op die te veel hooi op zijn vork nam. Het nummer klinkt op het eerste gezicht als een analyse van de hedendaagse huizenmarkt, maar is eigenlijk een verwijzing naar de Russische oplichtster Anna Sorokin, die zich tussen 2013 en 2017 voordeed als een rijke Duitse erfgename en zo heel wat hotels en zakenmensen oplichtte. Nog vreemder wordt het in “The Strange Last Flight of Richard Russell” dat het bizarre verhaal van Richard Russell vertelt, de luchthavenmedewerker die een leeg vliegtuig kaapte en zich te pletter vloog op een eilandje nabij Seattle. Howard zoekt naar gelijkenissen en probeert hen te doorgronden, maar vergeet daarbij wel emotionele weerhaakjes te slaan om ook de luisteraar mee te slepen in het verhaal. “Sorry Kid” kan wel rekenen op fijne gitaarlijnen en een drumcomputer als strakke rode draad terwijl het bevreemdende “Richard Russell” in echoënde gitaren verdrinkt en weinig houvast biedt.
‘Half a life is half in dreams’ klinkt het op “Sage That She Was Burning” en die dromen zijn ook de rode draad doorheen Collections from the Whiteout. Niet enkel het rooskleurige soort die ons ’s nachts te binnen vallen, maar vooral het soort droom die als een waas voor de ogen zakt en de realiteit subtiel verstoort. Sommigen dromen van een avond op café of een festival, anderen dromen van roem, glorie of een vliegtuig piloteren. Sommige dromen tillen je leven naar een hoger niveau, andere dromen halen je neer en worden je fataal. De beukende golven die Crowhursts boot in de problemen brachten, de handboeien om de tengere polsen van Anna Sorokin of de fatale klap van Russells vliegtuig; het is pas als die realiteit hard op de deur komt kloppen dat je beseft welke soort droom je achterna joeg. De koffer die Howard ziet dobberen in “Finders Keepers” kan, zolang je die niet opent, alles bevatten wat je maar kan dromen: een miljoen in bankbriefjes of (zoals een van zijn kennissen blijkbaar echt meemaakte) afgekapte ledematen.
De spanning zit hem voor Howard in het mysterie en dat is ook duidelijk hoorbaar doorheen zijn nieuwe plaat. Gitaren klinken niet als gitaren, piano’s dansen rond een melodie in plaats van die zelf te spelen en drumcomputers worden ter stond verwisseld met echte drums en omgekeerd. “Follies Fixture” opent met arpeggio’s die pas op het einde plaats maken voor akoestische gitaren en “Finders Keepers” is een rommelig maar intrigerend nummer tot de mysterieuze gitaren ophouden en er enkel een akelig gevoel overblijft. Ook “Unfurling” is met zijn dissonante gitaren eerder ongemakkelijk dan echt meeslepend.
Maar wat zijn Howards dromen dan? Grote afwezige op Collections is deze keer zijn eigen gevoelens en gedachten. Hij verplaatst zich zo vaak in andere situaties en personages dat de ‘ik’-persoon haast zelden opduikt. Hij werpt zich op als een verteller van kleine vertellinkjes die een grotere waarheid bevatten. Niet meer de uitbundige meezingers rond het kampvuur, maar de zachtjes smeulende luisterliedjes die aanvoelen als een diep filosofisch gesprek.
In “Unfurling” en “Metaphysical Cantations” geeft Howard de dichter in zich helemaal vrij spel en gooit hij met dure woorden. Hij verwees in eerder werk al naar de Britse schrijver Graham Greene (“End of the Affair”) en heeft een boon voor F. Scott Fitzgerald, maar nergens liet hij zijn teksten zo de vrije loop als hier. Al lijkt het alsof hij meer wil scoren op een scrabblebord dan echt diep wil snijden. Hoe moeilijker en abstracter je teksten worden, hoe moeilijker je ook connectie vindt met het publiek en laat dat net het pijnpunt zijn waar Ben Howard de laatste jaren een lak aan heeft gehad. Maar na een jaar zonder liveshows moet er ten huize Howard ook brood op de plank komen en zo kan je in zijn webshop een “Sage That She Was Burning”-kaars kopen voor een luttele 42 euro.
Nog steeds is Howard op zijn sterkst als hij alles achterwege laat. “Rookery”, een nummer dat live al eventjes meegaat, stript hij helemaal tot er enkel een gitaar en zijn stem overblijft. In die naakte outfit lijkt hij voor het eerst echt een reïncarnatie van Nick Drake of John Martyn, vergelijkingen waar hij al vaak mee flirtte, maar nu helemaal omarmt. Ook uitsmijter “Buzzard” weet in amper één minuutje te blijven hangen en doet ons meer uitkijken naar een volledig akoestische plaat van Ben Howard. Met zijn laatste teksten vat hij het zelf perfect samen: ‘Oh, there’s a buzzard in the tree / Follows the mouse me / No, well they won’t catch me / I’m a fast talker / Quick walker / Dreamer’.
Ondertussen is het al drie jaar geleden dat Ben Howard zijn album Noonday Dream uitbracht en hoewel we toen met drie sterren een wat hard oordeel velden, zou je daar nu gerust een ster aan mogen toevoegen. Net als toen heeft Howards nieuwe album ook tijd nodig. Niet geheel onlogisch zijn de singles de voorlopige uitschieters omdat die al enkele weken langer hebben kunnen liggen sudderen in onze oren. Wie blijft rondhangen, ontdekt fijne strijkersarrangementen (“The Strange Last Flight of Richard Russell”), de stem van Kate Stables van This Is The Kit in “You Have Your Way” of geniale gitaarpartijen zoals op “Far Out”. Howard volhardt in zijn koppigheid en heeft zo een geheel uniek plaatsje in de drukbevolkte singer-songwriterwereld weten te vinden. Zijn eigenzinnige mix van folk, electro en poëtische teksten drijft steeds verder af van de Ben Howard die we tien jaar geleden leerden kennen als een guitige surfer en kampvuurgitarist. Wat je er ook van vindt, verrassen doet Ben Howard sowieso.
