De Eindhovense Mike Dobber plakt als ZALM samples van Nederlandse politici, memes en meningen op straat aan loeiharde grindcore en punk. Met een handvol releases in een mom van tijd, het meest recent Tegendraads Is Ook Een Leidraad, hadden we het met de Nederlandse muzikant onder andere over de rottigheid van de muziekindustrie en hoe hij daarmee speelt als ZALM.
Wat moeten onze lezers weten over ZALM? Hoe kunnen ze je muziek begrijpen en leren kennen?
Je kan ZALM het best leren begrijpen door het gewoon een keer te ervaren. Na het een keer te beluisteren komt er vaak een switch van ‘ooh dit vind ik compleet gaaf’ of ‘ik vind het helemaal niks’. Gewoon luisteren en als je de kans hebt een keer live komen kijken. ZALM is in your face, maar niet zoals een hardcore punkband. Het heeft de truttigheid dat het maar één persoon op een podium is, maar tegelijk wil ik daarin wel zo groot mogelijk proberen te zijn. Dat maakt het performancekunstachtig, een beetje cabaret, een beetje theatraal en om daar mee te spelen vind ik leuk. Je kan het natuurlijk op Spotify beluisteren en het fijne daarvan is: als je het klote vindt, ben je in negen minuten door alles heen.
Er is een website in Nederland, musicmeter.nl, waarop mensen punten geven en meningen schrijven over platen. Daar zitten heel veel mensen die ZALM niet snappen of oprecht boos worden. Dat vind ik heel gaaf. Eén kerel zei letterlijk in zijn recensie: ‘Het is van het niveau: ‘Och, wat lief zeg. Kijk eens wat die mongool nog kan allemaal…’ Is dat de bedoeling? Heeft de maker het downsyndroom?’ Daar ga ik een track naar vernoemen. Mensen reageren heel boos en dat moet ik gebruiken.
Ik deed met een andere band van me, Tarantino X Squeeks, een vijftal liedjes van ZALM live. Mijn vrouw was mee en na de show zei ze: ‘Je band was heel vet, maar ZALM mag je nooit meer doen.’ Ze wordt er echt boos van. Ik vind Careless Whisper echt een rotnummer en we hebben een deal gemaakt. Als ik ZALM-grapjes maakte, mocht zij Careless Whisper opzetten. Dat is echt kut. Mijn moeder vindt ZALM dan weer wel grappig.
Als ZALM benadruk en spiegel je duidelijk enkele clichés. Wat wil je zo overbrengen?
Ik denk dat het een stukje bewustwording overbrengen is naar diegenen die naar het optreden staan te kijken. Mijn publiek is niet de hardcore of punkscene to the core, dus niet de kern of zo, eerder de periferie. Zij zien de knipoog dan ook vaak en vinden het heel grappig, terwijl ik het idee heb dat de punkpolitie het net verschrikkelijk vindt.
Hoe zie je jezelf dan binnen jouw scene?
Ik heb jarenlang gewerkt in de Hall of Fame in Tillburg, een rauwe underground concertzaal. Tegenwoordig werk ik in Eindhoven bij Dynamo, beiden richting jongerenwerk. Bij beiden werkgevers kom ik in contact met vele scenes, en daarvoor is het handig als je deze scenes en hun codes snapt en leert kennen. Dat vind ik ook heel erg interessant, niet eens louter binnen de hardcore punk, maar ook de hiphop of techno. Alle facetten die ik op het podium wou moest ik me als een taal eigen maken. Net dat geeft me de mogelijkheid die uit te vergroten.
Denk je dat je ZALM, net door die details op te blazen en de clichés naar je toe te trekken, in de periferie van de scenes plaatst?
Absoluut. Iets als ZALM zou zo ook wel een mooie inleiding of stap kunnen vormen. Zo van: ‘Hee, ik ben in contact gekomen met ZALM, en daarna kom ik te weten dat je binnen Nederland en België ook nog supertoffe acts hebt lopen.’ Hopelijk vorm ik op die manier een goeie gateway. Niet enkel naar de punkhardcore, maar ook de cabaret of performancekunst. Omdat ZALM in het midden van die drie valt.
Dat komt dan vast voornamelijk door de fragmenten die je gebruikt. Hoe en waarom kies je die specifieke fragmenten?
Klopt. Ik maak eigenlijk al zo’n twintig jaar geluid – of muziek. Op een gegeven moment had ik een klassiek aanhagend ambient project, waarmee ik dan eens samen speelde met een hardcoreband, Tarantino X Squeeks. We waren aan het repeteren voor een show en hadden het toen over samples. Blijkbaar waren zij daar helemaal niet mee bezig, en dat was voor mij de trigger om het helemaal tot in het extreme te trekken. Toen kwam ik dus bij Nederlandstalige dingen uit. Nederlandstalige dichters, maar ook veel plattere zaken. Internetgekkies, heet dat in Nederland. Ik knutselde daar wat mee en liet het tijdens de repetities horen. Toen moesten we allemaal keihard lachen, en dat was in feite de geboorte van ZALM.
De samples ontdek ik vooral door YouTube of Instagram door te spitten. Dan kom je hele gekke dingen tegen; tekstsamples die net op het randje zitten en daardoor grappig worden wanneer je ze uit hun context haalt. Politieke discussies in Nederland, zoals bijvoorbeeld die hele afgrijselijke pietendiscussie, dat is ook prachtvoer. Door het gebruik van Nederlandstalige samples is het natuurlijk vooral interessant voor Nederland en Vlaanderen. Wat me leuk lijkt, is om diezelfde soort samples te halen in Portugal of Duitsland. Dan zou ik daar dezelfde grap kunnen uithalen.
Je samples zijn grappig maar inderdaad ook vaak politiek, met bijvoorbeeld fragmenten uit Tweede Kamer-debatten. Is er dan ook een politieke boodschap aan verbonden?
Ja, jawel, ja. Ik ben een heeuul eeerg linkse rat (lacht een vettige, diepe lach). Nee, echt, er zit zeker wel een politieke boodschap in. Een spiegel voor de maatschappij en ook wel wat woede van mezelf uit. De combinatie van de gebruikte samples en de lange titels, die als je ze initieel leest sadistisch klinken, maar wanneer je de sample erbij pakt, ook een grote middelvinger naar een bepaalde groep mensen en een bepaald gedachtengoed vormt. Ik zou louter platte, grappige dingen kunnen maken, maar ik wil die politieke boodschap niet kwijt. Ik bedoel, het zit hem alleen al in de naam ZALM. Het project heb ik vernoemd naar Gerrit Zalm, een minister uit de Tweede Kamer. Die kale kop op al mijn hoezen, dat is Gerrit Zalm.
Als je wilt schipperen naar andere talen, wil je die politieke boodschap dan ook vertalen?
Dat zal heel pittig worden. De truc daarvoor is natuurlijk gewoon vrienden hebben in die landen die je daarmee kunnen helpen. Maar het moet dus wel die linkse, politieke lading blijven bevatten, dat is me wel belangrijk.
ZALM is geen mooi product, ook. Het is hard, lomp, snel en best wel in your face, heb ik het gevoel. Gelukkig weet ik hoe de muziekbranche in elkaar zit. Ik pas niet enkel clichés toe in mijn muziek en performances, maar ook op de achtergrond. Ik poog achter de schermen te kijken hoe ik een lelijk product als ZALM zo ver mogelijk kan krijgen. Door wat lobbywerk gaan bepaalde deuren open, ook dat vind ik wel iets grappigs.
Is het dan niet enkel een politieke lading maar ook kritiek op hoe de muzieksector in elkaar zit?
Ja, tuurlijk, want die is echt verschrikkelijk. In januari komt er bijvoorbeeld een nieuwe single aan. Tekstueel maar vier regels lang, maar qua titel is die echt wel gericht op iets wat elk jaar op Eurosonic gebeurt.
Zo heb je bijvoorbeeld ook jouw single “Ey Ploegendienst, ik heb ook hipster-tattoos en ben ook boos, geef support-plek. Gewoon gunnen.”
Ja, dat is een Amsterdamse band, een punkband, maar die gasten zie je nooit op enige punkshow, ooit. De kerel die de vocalen doet is een rapper – een hele goeie rapper, Ray Fuego – maar in Ploegendienst roept hij dan dat hij de ‘Godfather van de punk’ is. Nou, kom dan naar een show! Het is een aanklacht tegen bepaalde dingen die in de muziekbranche nu eenmaal zo gaan. Ik wil daar nog extremer in gaan, maar ik weet nog niet helemaal hoe ik dat zou uitstralen – ik ben een witte man boven de veertig – ik zit dus eigenlijk zelf in het straatje waartegen ik vecht. Ik zoek een manier om mijn boodschap breder en inclusiever te maken. Ik moet daar echt wel wat mee doen, want de hele muziekbranche binnen Nederland is echt gewoon een groot aantal mannen die aan circlejerking doen.
Dat is jammer genoeg niet louter in Nederland van orde.
Klopt, maar ik richt me momenteel wel op de Nederlandse markt. Als je binnen je eigen scenes al niets kan veranderen, dan, nou ja, wat doe je dan. Er zijn de laatste tijd in Eindhoven wel steeds andere dingen aan het opstaan. Een band waar ik losvast soms toetsen bij doe, Bagdaddy, heeft tegenwoordig ook een eigen label. Hierrond ontstaat een hele elektro-chaabi scene.
Zij starten deze labels op omdat de grote labels hen niet oppikken en omdat het een kleine cirkel is. Als labels hen wel opnemen, is het eerder om hun eigen wereldse agenda te pushen en dat is ook niet goed. Vind je dat dit moet worden opengetrokken?
Er moeten gewoon gelijke kansen ontstaan en minder afhankelijkheid van hoeveel geld er in iets wordt gepompt. Als dat naar boven zou komen drijven, dan komt daar ook een groot stuk inclusiviteit bij en dat zou al een stuk beter zijn. Ik kan dit alles niet onderbouwen, maar dit gevoel heb ik wel.
Samen met een groep vrienden ben ik een jaar of acht geleden een klein cassettelabeltje begonnen. Bij mijn ambientproject A Million Squeeks Will Do You No Harm begonnen mensen te vragen of we fysieke muziek te koop hadden. Als mensen erom vragen, moet je ervoor kijken. Dit was de goedkoopste manier. We brachten op een gegeven moment echt heel veel releases uit, dusdanig veel dat we eigenlijk geen promo meer konden doen. Maar net omdat we zo veel uitbrachten, vonden mensen er wel wat ze interessant vonden, dat lokt ook volk. Grote labels willen niet alles uitbrengen en dan zijn we dat bijvoorbeeld ook maar zelf gaan doen. Heel erg punk, niet?
Je bent bezig met verschillende bands. Hoe maak je een balans tussen deze projecten en hoe beïnvloeden ze elkaar?
Ik heb in eerste instantie van A Million Squeeks Will Do You No Harm gedacht dat ik ZALM erin kon duwen, maar ik kwam er heel snel achter dat dat niet lukte. Met AMSWDYNH bleef het niet alleen puur ambient, maar ik propte er ook drone-invloeden in. Met ZALM adopteer ik dan weer andere dingen. Op de nieuwe plaat gaat echt gewoon een gabbertrack komen en ook andere muziekstijlen. Ik wil er misschien zelfs wat pure free jazz (of frietjes als je het heel snel zegt) op zetten om zo veel mogelijk verschillende facetten toe te voegen.
Ik merk bij dingen die ik maak voor ZALM heel snel ‘oh dit is iets dat ik maak voor ZALM’. Het schrijfproces verloopt dan ook compleet anders. Ik sluit op mijn atelier een basgitaar of gitaar of ander ding aan en ga een half uurtje herrie maken. Achteraf ga ik pas knippen en plakken, het liefst in een gelimiteerd tijdsbeslag. Treinreizen zijn ideaal, want dan weet je dat je het snel moet afhebben. Dan moet je heel snel werken, keuzes maken en dan denk je ‘ja fuck it, dan doe ik het maar zo’ en dan laat ik het ook gewoon zo. Anders ga je veel te lang denken over muziek. Vorige maand nam ik een track op met iemand die iets opnieuw wou opnemen omdat het ‘net niet strak genoeg zat’. Ik zei: ‘Nee man. Dit laten we gewoon, fuck it en anders knip en plak ik het wel een beetje.’ Dat vond hij heel erg grappig, omdat het niet echt uitmaakte voor me. Ja, fuck it, boeieuh. Bij mijn andere projecten merk ik dat het schrijfproces hierdoor ook sneller gaat.
Zijn er vaker samenwerkingen of blijft ZALM een éénmansproject?
Qua ideeën ben ik het helemaal, op het podium neem ik vaak Koen mee. Mocht hij dit lezen: Koen is enorm fijn om af en toe een track samen te doen en om samen met de auto op weg te zijn. Ik probeer op iedere plaat wel met andere mensen te werken. Simpelweg omdat zij dan ook gaan posten over de muziek, dat is ook deel van de gedachtegang. Mensen vinden het heel leuk om mee te doen, dus dat is ook wel grappig. Het moeten wel personen zijn waarmee ik een goede klik heb. Vaak zijn het vrienden of mensen waarmee ik al een keer gewerkt heb. Ik heb redelijk wat met DRUIPREK gespeeld. Ze gebruiken dezelfde soort samples als ik, maar dan in een housejasje, en ik zou heel graag willen dat we een keer een track van elkaar remixen. Ik heb een vriendin van me gewoon een basgitaar gegeven en daar eigenlijk in een half uur geluid mee opgenomen, er een track uit geknipt en haar vocalen er overheen laten doen. Sommige baslijnen gebruik ik ook gewoon weer op een ander album. Je kan dat geluid allemaal recyclen. De allereerste plaat, Het Neusje Van De Zalm, is puur sample, ook de vocalen. Dat ben ik niet zelf.
Van waar komen die samples dan?
(denkt na en grinnikt) Boze dieren op YouTube (lacht uitbundig). Ook grunt tutorials, mannen die boos voor hun laptop zitten te grunten en ja, weet je, dat kan je perfect gebruiken. De grap daarmee is dat ik dat ook heb doorgestuurd naar de Popronde en daarop werd ik dan beoordeeld. Mensen in die jury of selectiecommissie komen uit de Nederlandse muziekbranche. Ze hebben muziek zitten beoordelen denkende dat ik dat ben, maar hebben enkel naar boze kamelen en papegaaien en grunt tutorials zitten luisteren. Ik had de hele Popronde maar één track waarbij ik vocalen had. De rest heb ik gewoon een beetje mee zitten ‘hmmmm-en’. Dat is fantastisch toch? Dat maakt ZALM nog absurder. Dat je met boze kamelen uiteindelijk in een zaal als de Melkweg staat, is fantastisch.
Ik ben nu nog aan het kijken hoe ik ZALM voor de komende tijd nog extremer kan maken. Ik weet nou niet of dat nog extremer in het geluid betekent of eerder het toevoegen van nog meer verschillende facetten. Met compleet andere genres werken, dat het nog meer een kunstproject wordt of op ruigere plekken spelen; ik ben nog een beetje aan het puzzelen wat ik ermee zou kunnen doen. Het vat van ZALM is in ieder geval nog niet leeg. Er zit nog genoeg gekkigheid in.
We kijken er enorm hard naar uit en zijn vooral heel benieuwd.
Ik ook. Iemand vroeg me: ‘Vind je het niet erg dat je als serieuze muzikant het meeste succes hebt met ZALM?’ Dat vind ik niet erg, want onder het oppervlak zit echt een serieuze toon. Humor is een middel, niet de doelstelling. De boodschap is muzikaal en soms inhoudelijk bikkelhard. Het is heel gaaf om met de contradicties serieus en onserieus te spelen. Het hedendaagse absurd maken en het absurde hedendaags maken is super leuk. Bijvoorbeeld politiek gebeuren er best wel wat absurde dingen, maar ook gewoon de mensen op straat hier in Nederland, de gekkies zeg maar, zijn soms heel absurd.
Tegendraadsheid is ook een leidraad, maar is het ook omgekeerd?
Je doelt nu op de titel en die is zoals veel dingen bij mij: ‘Kut ik moet een titel heel snel bedenken. Fuck, wat moet ik doen? Ah dit klinkt grappig.’ Maar ja, tegendraadsheid is een leidraad.
En omgekeerd? Door clichés te nemen, lijk je je net te verzetten. Dit is ook het debat van ‘ironisch leuk’, je maakt je muziek niet ironisch, maar het kan wel zo overkomen. Is het niet juist dat wat stom is?
Weet ik niet zozeer. Ik neem een voorbeeld: neo-gabbers uit Parijs die gabber gaan maken. Gabber wordt normaal in arbeidsesthetiek gemaakt. Rijkeluisjongetjes uit Parijs hebben het compleet weggetrokken uit die context en maakten neo-gabber. Is het ironische gabber? Het is gewoon grappig. Met ZALM maak ik ook niet ironisch punk. Het is meer spiegelen en uitvergroten van. Ironie zit er in, maar het is meer dan dat (denkt heel lang na).
We hebben je een existentiële crisis gegeven, denk ik.
Ja ja ja, daar moet ik even over nadenken. Hier moet ik wat mee doen, ik ga het even noteren. Op mijn weg terug moet ik nog wat dingen maken. Nou, dat zien jullie wel op de volgende plaat.
