Wie aan bigbands denkt, wordt met grote kans teruggekatapulteerd naar de jaren dertig en veertig. Het woord roept in de gedachten beelden en klanken op van swing, dansende koppels en de ruis van de oudste radio’s. Het zijn allemaal clichébeelden die niet domineren in de wereld van Fire! Orchestra, een grote groep muzikanten die al een decennium lang met een overdonderende kracht de Europese podia betreedt.
Het Zweeds jazzcollectief groeide gaandeweg tot reusachtige proporties, zowel in bezetting als energie. Op zijn omvangrijkst was Fire! Orchestra een groep van maar liefst 28 getalenteerde muzikanten, die op de drive van de rauwe freejazz allemaal andere invloeden aanreikten; die gaan van rock en folk tot avant-garde en improvisatie. Op hun vierde langspeler Arrival downscalen ze naar 14 leden. Het leidt echter niet tot minder ideeën of spanning, integendeel: op deze plaat bekijkt Fire! Orchestra zijn muziek vanuit meer invalshoeken dan ooit.
De transformatie van dit ensemble is hoorbaar, maar veel zaken zijn in hun puurheid gebleven. Toen in 2009 saxofonist Mats Gustafsson (van The Thing), bassist Johan Berthling (van Angles 9) en drummer Andreas Werliin (van Wildbirds & Peacedrums) het trio Fire! oprichtten pootten ze al forse freejazz en sterke grooves neer. Door dit als een nieuw project te laten uitgroeien tot Fire! Orchestra, werd het groter, avontuurlijker en extravaganter op de podia, maar ook op albums als Exit! en Enter. Elke muzikant vulde de wereld van het ensemble aan met zijn eigen muzikale achtergrond en geschiedenis. Toch is er een grote cohesie. Het collectief heeft bijgevolg een eigen dna dat we keer op keer horen in zijn muziek.
Hierdoor zijn er heel wat elementen herkenbaar op ook deze plaat. Zo begint Arrival in het abstracte. De eerste tonen van “(I Am A) Horizon” worden gespeeld door strijkers die elkaar lijken te zoeken en zich vervolgens te lijken afstoten in dissonantie. Als een tweede afzonderlijk stuk aan het nummer, maakt een elektrische piano zijn intrede met een sluipende melodie die ondersteund wordt door een prominente baslijn op de contrabas. Blazers zetten de stroom van melodieën en thema’s kracht bij en hieruit klinkt de gepassioneerde zang van Mariam Wallentin en Sofia Jernberg. De eerste stem is levendig en verhalend, waar de tweede de muziek extra scherpte en spanning geeft.
De stemmen van Wallentin en Jernberg zijn al van het begin aanwezig bij Fire! Orchestra, maar op Arrival worden ze op een nog meer veelzijdige manier ingezet. “Weekends (The Soil Is Calling)” is mede hierdoor een heel uniek stuk geworden. Het nummer is ontzettend speels en levendig dankzij de ploffende drums en springerige baslijn, maar de samenzang verheft het toch naar een hoger niveau.
Beiden zingen ontzettend vindingrijke melodieën en harmoniëren op een bijzondere wijze op elkaar. Die kunde koppelen ze dan ook nog eens met de expressie die hun stem rijk is. Zowel Wallentin als Jernberg zijn met hun stem in staat om gevoelens te vertalen naar geluiden en vormen. De instrumentatie op dit nummer slaagt er in om zowel groovy als chaotisch te klinken, wat het geheel onstuimig en energiek maakt.
Dat is ook het geval op kolossale freejazznummers zoals middelpunt “Silver Trees”. De geïmproviseerde solo’s vormen een tandem met segmenten waar de muziek kronkelt van de passie. Niets is onmogelijk voor deze bigband. De muzikanten drukken zich in alle vrijheid uit en vormen een reusachtig geluid waar iedereen op zijn unieke manier op inspeelt. Naarmate het slot nadert, vormt een hypnotiserende melodie op de sax de speeltuin voor vlammende drums, bulderende zanglijnen en snijdende violen. Het is een spannend genot om zoveel ongebreidelde expressie te horen.
Daartegenover staan een aantal serene momenten. We krijgen voor het eerst covers te horen van Fire! Orchestra. Die composities van anderen vormen de zachtste stukken op Arrival, rustpunten die we niet op hun vorige albums te horen kregen. Zo keren ze even terug naar 1978, de tijd waarin cultartiest Robbie Basho “Blue Crystal Fire” opnam. De folkmuziek van deze muzikant had toen al iets mysterieus en aanlokkelijks, maar Fire! Orchestra gaat hier nog dieper op in. Blazers vormen langgerekte noten die zwellen en inkrimpen, piano en bas maken de muziek tastbaar en de strijkers leggen er extra emotie in. De bezetting is minimaal in vergelijking met de bombast die deze groep soms op ons afvuurt. De nauwkeurige zang staat op de voorgrond.
De andere cover klinkt zelfs nog intrigerender. “At Last I Am Free” is origineel geschreven door Nile Rodgers en Bernard Ewards voor Chic, maar de persoon die er het beste zijn ziel in legde en er een over het hoofd geziene klassieker van maakte is Robert Wyatt. Fire! Orchestra bouwt verder op de emoties die in het nummer zitten. Wanneer de lijnen ‘I’m lonely, please listen to what I say’ gezongen worden over niets meer dan een etherisch geluid, kruipt er meteen een gevoel van onbehagen in je binnen. Het nummer valt traag in zijn plooi en we krijgen een expressieve vocal te horen van Sofia Jernberg die haar stem als een instrument gebruikt.
Arrival is de aankomst van een nieuw Fire! Orchestra. De experimentele bigband blinkt nog steeds uit in datgene wat hen zo spannend maakt: kokende freejazz, scherpte, boeiende composities en vrijheid. Toch waait er een frisse wind door het album en die is meer dan welkom. Het collectief heeft met dezelfde energie zijn wereld uitgebreid met nieuwe stijlen, sereniteit op de juiste momenten en een verhalende kracht. Fire! Orchestra laat met Arrival nog maar eens horen dat ze een van de meest prikkelende jazzprojecten zijn die Europa te bieden heeft.
