Uitgelicht

Het verhaal van The Books: vriendschap, eten en diepzinnige eenzaamheid

In 2010 kwam het laatste album uit van The Books, een experimenteel Nederlands-Amerikaans folktronicaduo bestaande uit zanger en producer Nick Zammuto en cellist Paul de Jong. Het succesvolle experimentele folkproject van de vroege jaren 2000 mocht voornamelijk online, nog voor het digitale streamingtijdperk aanbrak, op veel succes rekenen. The Books was begin jaren 2000 één van die bands wiens muziek je volledig online kon ontdekken én gratis beluisteren, zonder dat je er een fysieke cd voor in handen moest hebben. (iTunes ontstond pas in april 2003, een paar maanden voor The Books’ tweede album).

Mede dankzij de opkomst van onlineblogs en -reviews vergaarde The Books heel wat succes met hun eerste albums, Thought for Food (2002) en The Lemon of Pink (2003). Door onder andere het invloedrijke Pitchfork, toen het nog slechts één van de hippere blogs was tijdens het dot-comtijdperk, werd de band dankzij muziekcriticus Mark Richardson geprezen als één van de meest vernieuwende, originele bands. Met belachelijk hoge scores als een 9 en 8.4/10 werd het duo tot ware sterren gekatapulteerd in undergroundkringen.

Maar het succes bleef niet duren. De financiële perikelen van het pre-streamingtijdperk laaiden hoog op, waardoor de band genoodzaakt was om t-shirts te verkopen en te beginnen touren, iets waar het duo aanvankelijk weinig voeling mee had. Het ging zelfs van kwaad naar erger inzake hun financiën, getuige de machteloze oproep op hun oude website: “Hoewel ons werk als The Books enorm veel voldoening geeft, zitten we haast op de rand van financieel faillissement. Daarom vragen we je: alsjeblieft, steel onze muziek niet van het internet omdat we zogezegd tegen een stootje kunnen. We komen nauwelijks rond, en kunnen zelfs geen basisvoorzieningen als gezondheidszorg veroorloven – laat staan een gezin te stichten.”

The Books in 2004: Paul de Jong (links) en Nick Zammuto (rechts).

Verder was er weinig geweten over het dagelijkse reilen en zeilen van The Books. In 2005 volgde nog Lost and Found, een van de bands meest ondergewaardeerde platen, en na een hiaat van vijf jaar verscheen hun zwanenzang The Way Out. In 2012 kondigde Nick Zammuto plotsklaps het einde van The Books aan op verschillende media. Maar niemand die precies wist waarom.

Na The Books gingen de Jong en Zammuto elk hun eigen weg op. De Jong publiceerde eerder dit jaar zijn tweede solo-album, vol moody, nihilistische elektronische soundscapes. Zammuto’s laatste soloproject dateert al van 2014, maar vergaarde net als zijn Nederlandse wederhelft nooit meer hetzelfde succes als dat van The Books. Een terugblik op de grenzeloze nalatenschap van een van de meest onnavolgbare bands van de 21e eeuw.

Muziek gaat door de maag

“Als we onszelf moeten beschrijven, dan zijn we een food band,” grapte Nick Zammuto in een interview met Junkmedia in 2004. “Nee, serieus. Sommige mensen vergelijken onze muziek altijd met koken, maar dat is verkeerd. The Books ís gewoon koken.”

Die uitspraak van Zammuto is, raar genoeg, bijzonder treffend. Niet alleen de muziek die The Books maakten was als een recept van verschillende ingrediënten (lees: samples en andere lagen muziek), ook toen ze muziek opnamen, was er altijd één iemand in de studio terwijl de andere aan het koken was. Nooit bleef één van de twee plekken ongebruikt. Hun arbeidsverdeling beschreven ze dan ook als: “Nick goes to kitchen. Paul goes to studio. Nick goes to studio. Paul goes to kitchen. Nick and Paul in the studio. Paul and Nick in the kitchen.”

Hoeft het nog te verbazen dat het idee van The Books ontstond tijdens een amicaal dinertje in New York? In het noordelijke uiteinde van Manhattan, Inwood, nodigde Paul de Jong zijn toenmalige buur Nick Zammuto en zijn vriendin uit om te eten. “It was sort of an instant attraction,” herinnert Zammuto zich tijdens een interview. Het klikte goed tussen de Jong en Zammuto, vooral wanneer de Nederlandse cellist zijn uitpuilende analoge sample- en videocollectie etaleerde voor zijn nieuwe buur. “We both kind of knew at that moment that we listened in interesting ways and had similar approaches to music.” De twee verenigden zich enthousiast in hun fascinatie – al beschrijven ze het allebei meer als een obsessie – voor geluid.

Zammuto vond die avond in 1999 niet alleen een geestverwant in de Jong, maar ook een trouw bandlid. Na een jaar experimenteren begon het duo muziek te maken die ze in 2002 eindelijk op de markt zouden brengen. Thought for Food heette hun debuut, waarvan de totstandkoming op z’n minst kronkelig genoemd kan worden. Het album kwam met horten en stoten tot stand op verschillende plekken in Amerika, verspreid over een tweetal jaar: New York, Los Angeles, de buitenwijken van Boston en zelfs het platteland van North Carolina.

Bovendien spendeerde het duo tijdens die twee jaar slechts drie weken effectief in de studio. De uitwisseling van de muziekbestanden verliep per post, de technische aanwijzingen per e-mail, en het overleg per telefoon. Sinds het ontstaan van The Books bouwde het duo een indrukwekkende samplebibliotheek uit die, gecombineerd met de reeds bestaande samplecollectie van de Jong, veel tijd in beslag nam om grondig door te snuisteren. Wat ze zoal opnamen, vroeg De Volkskrant in 2002 aan de Jong: “Losse noten, of alles wat je maar kunt verzinnen op een cello. Met de bedoeling dat Nick mijn instrument kon bespelen als ik er niet was. En ik zonder hem aan een gitaarpartij kon werken.” Dat, en ook duizenden losse audiosnippers en gevonden geluiden bevolkten de indrukwekkende samplebibliotheek van de Jong en Zammuto.

Een som van de delen

Wat voor muziek het duo precies maakte, was vanaf het prille begin al moeilijk te omschrijven. Als je The Books écht zou moeten pigeonholen, dan kan hun muziek nog het beste omschreven worden als experimentele folktronica. Daar gaan ze in zekere zin mee akkoord, al proberen ze zelf hun werk niet in een hokje te duwen. The Books benaderen hun muziek liever op een eigenzinnige, filosofische manier. Folk verwijst volgens het duo niet naar een bepaalde sound of een set instrumenten, maar naar een zeker gevoel. Het is een sensatie die klassiek en tegelijkertijd vooruitstrevend aanvoelt, toegankelijk en uniek, universeel en toch persoonlijk.

‘The Books vallen, in hun eerste albums althans, te herleiden tot een met software bewerkt gitaar-strijkers-samples triumviraat. Maar de som van die delen vormde veel meer dan dat.’

Over het algemeen komen er drie elementen te pas aan een Books-nummer. Zo is er altijd een gitaar te horen, vaak akoestisch. Daarnaast speelt er ook een strijkinstrument op de achtergrond, zoals een cello of viool, of allebei. Tot slot zijn er nog de digitale vocale samples die – hoewel ze anno 2000 weinig baanbrekend meer waren – verrassend fris en subliem klinken. In sommige nummers is ook de zachte baritonstem van Zammuto en sporadisch wat percussie te horen, maar het gitaar-strijkers-samples triumviraat dat met software bewerkt wordt, blijft de essentie van The Books.

Op de een of andere manier weten The Books dat magere samenspel van instrumenten en geluiden om te toveren tot iets volkomen eigenwijs, pakkends, en scherpzinnigs. De som van de delen vormt niet alleen een knap geheel, het overstijgt het ook. Hoe precies, vraagt u? De aandoenlijkheid van The Books heeft ongetwijfeld te maken met de manier waarop ze honderden samples in elk nummer implementeren – op Thought for Food staan amper nummers met minder dan 250 samples.

Elk geluidsfragment is met behulp van software bewerkt tot een organische mozaïek van geluid die kleine verhalen willen vertellen. Van de jeremiade van een oudere Amerikaanse vrouw over een aankondiging van een Japanse stewardess tot de verschillende stemmen die het woord ‘aleatoric’ steeds met een andere klemtoon uitspreken. Nochtans maakten The Books geen hyperexperimentele elektronische muziek of avant-gardistische geluidskunst die wou bewijzen hoeveel verschillende stukjes geluid je in een compositie van een paar minuten kunt proppen.

Samples werden bij andere tijdgenoten van The Books als J Dilla, The Avalanches of DJ Shadow in elk hoekje en gaatje gegoten, meestal om er een catchy chorus of dansbaar melodietje van te maken. Kijk maar naar hoe “Frontier Psychiatrist” van The Avalanches je benen los weet te schudden door een humoristische conversatie tussen een gekke patiënt en een dokter te loopen, of “Workinonit” van J Dilla je hoofd doet meeknikken door de koppeling van de strakke, elektronische hiphop-beats met de vocale samples. Producers en deejays begrijpen hoe muziek iets gemeenschappelijks is. Want, zeg nu zelf, wie kickt er nu niet op een geweldige chorus die je luid kan meebrullen, op de gewelddadige roes van een moshpit, of op de zoete geur van de dansvloer?

The Books deden iets radicaal anders dan hun tijdgenoten. Het samples-repertoire van The Books mocht dan wel gelijkaardig zijn aan dat van DJ Shadow of J Dilla, het werd gebruikt om een heel ander soort muziek te maken. En vooral om een heel andere soort sfeer op te wekken. Een waarvan verstilling en eenzaamheid de belangrijkste bouwstenen waren. The Books’ experimentele composities zochten in zekere zin naar precies het tegenovergestelde van een tot de nok gevulde dansvloer: eenzaamheid.

Mysterie en eenzaamheid

De kracht van The Books zit in de eenzaamheid die in hun muziek schuilt. “Solitude is a practice,” schreef muziekcriticus Jeremy D. Larson over The Lemon of Pink, The Books’ tweede album. “it’s a discipline that does not immediately yield tangible results.” De muziek van het Nederlands-Amerikaanse duo is volgens hem een puzzel en tegelijk een kompas “that can lead you to a state of peace, of stasis, of aloneness.”

‘The Books zochten heel andere sferen op dan die van hun tijdgenoten als The Avalanches of DJ Shadow. Hun zoektocht was er een naar verstilling.’

Met die uitspraak komt Larson tot de kern van The Books. In het prille begin van de millenniumwisseling weerstond The Books’ muziek alle bestaande genrecategorieën – en vandaag nog steeds. Daarenboven valt er op elke plaat van het duo heel wat mysterie te ontdekken. Vooral The Lemon of Pink werd door critici bejubeld door zijn muzikale diversiteit en gelaagdheid. “Once you drop into the album and get your bearings, there’s the appearance of freak folk, musique concrète, electro-acoustic neo-classical, and cafe indie. But the songs shift in and out of form as if each measure of music was a replica made out of a million grains of sand,” zo prijst Larson het album.

The Lemon of Pink werd een van de laatste hoogtepunten in de carrière van The Books – een album dat vandaag exact vijftien jaar geleden verscheen. Het werd, net als zijn voorganger een jaar eerder, geroemd om het gebruik van zijn ademende samples. Alles klinkt warmer, zachter en nog speelser dan op hun vorige plaat. Zo spreekt een vrouw gebald de woorden ‘the lemon of pink’ uit, alsof ze elk woord probeert te herdefiniëren. Een knipoog naar Steve Reich, die de menselijke spraak in zijn muziek mengde en er prachtige melodieën mee creëerde.

Terwijl er deze keer meer instrumenten aanwezig zijn (een mandoline, een fretloze banjo) en de samples nóg meer in je hoofd blijven spoken (beluister bijvoorbeeld het magistrale “Take Time” of “S is for Evrysing”), ligt de focus in The Lemon of Pink iets meer op de baritonstem van Zammuto en de zijdezachte stem van muzikante Anne Doerner. “The voice is the voice, even if it’s from corralled from a Japanese in-flight service announcement,” vertelt Larson. “The cello is the cello, even it it’s pitched up a few semi-tones.”

The Lemon of Pink droeg het gewicht van het hele Books-project op z’n schouders, en resoneerde ook het beste bij critici en fans. Het ontblootte niet alleen het eindeloze potentieel van The Books en de intieme collaboratie tussen de Jong en Zammuto, maar droeg ook de kiemen van hun uiteindelijke split in zich.

Een eerbiedig afscheid

Toen in 2005 het derde album van The Books verscheen, was duidelijk dat de band niet meer hetzelfde was als vroeger. Zammuto en de Jong zochten na hun eerste twee projecten een ander pad om hun muzikale creativiteit te uiten. Lost and Found was het resultaat daarvan.

The Books verlieten bewust de gitaar-cello-samplestemplate op hun derde album, waarin ze meer focusten op klassieke songstructuren. Tegelijk kreeg ook Zammuto als singer-songwriter een prominentere rol. In eerdere albums gebruikten The Books de stem van Nick Zammuto of Anne Doerner spaarzaam, maar nu wordt er op haast elke song gezongen. Toch blijft hun derde langspeler nog steeds goed en klinkt alles zeer herkenbaar. Maar de magie die de band met hun eerste elpees wist op te wekken, leek uitgewerkt. “Yes and no are just distinguished by distinction, so we chose the in-between” zijn de eerste woorden die Zammuto zachtjes zingt op de opener “A Little Longing Goes Away”. En het is die zoektocht naar de middenweg – een geluid tussen Thought for Food en The Lemon of Pink – die Lost and Found volledig tekent.

Ook die vernieuwde aanpak van The Books bleek relatief succesvol te zijn, maar hun basisformule raakte steeds meer uitgeput. De eerste barsten werden zichtbaar, en ook online begon het duo hun vermoeidheid te uiten. The Books schuwden bijvoorbeeld niet om te zeggen dat touren niet hun favoriete bezigheid was. Zammuto, die intussen ook een familie moest onderhouden, vond het vreselijk om minder tijd met zijn vrouw en kleine kinderen te kunnen doorbrengen. Bovendien bleek ook dat Zammuto zich steeds meer ergerde aan het feit dat The Books populair was, maar nauwelijks geld in het laadje kon brengen.

De situatie verergerde, tot de uiteindelijke aankondiging van de breuk in 2012. Niemand weet precies wat de breuk uiteindelijk veroorzaakte, maar het staat vast dat de financiële strubbelingen er iets mee te maken hadden. Kort na de opsplitsing kwam Pitchfork in contact met Zammuto, waarbij hij een pijnlijk tipje van de sluier oplichtte: “The Way Out [het laatste album van The Books, verschenen in 2010] was an optimistic attempt to see if [the Books] could still work, and I remember thinking, even back then, that it might be a very aptly named record.”

Het leven ebde langzaam weg uit The Books na The Way Out (2010), hun allerlaatste elpee, waardoor de band vandaag niet meer dan een voetnoot is in de hedendaagse muziek. Zammuto en de Jong hebben tegenwoordig hun eigen soloprojecten, maar het lijkt onwaarschijnlijk dat ze in de nabije toekomst de aandacht van een breed publiek zullen opeisen.

In hetzelfde jaar als de ontbinding van The Books liet de band nog een afscheidscadeau los op de wereld: A Dot in Time, een prachtige vinylverzameldoos van hun volledige discografie. Een bitterzoet afscheid van een band die stoïcijns erkent dat ze niet meer waren dan een pietluttig vlekje in de hele muziekgeschiedenis.

Coverart van The Books’ compilatiedoos A Dot in Time, waarin hun gehele oeuvre verzameld is.

38 posts

About author
Muzikale beer met een voorliefde voor rock, indie, hiphop en elektronica.
Articles
Related posts
InstagramLiveRecensies

DJ Shadow @ Ancienne Belgique (AB): Scratcht sneller dan zijn schaduw

Van jongs af aan beheerste Josh Davis, beter bekend als DJ Shadow, de kunst van het DIY-opnemen. Wat ooit begon op de…
Nieuwe singlesOntdekkingen van "Den Beir"

Debuutsingle Big Adviser - "Bitter Pill"

Dat het conservatorium van Gent een kweekvijver voor gerenommeerde bands in de Belgische scene is, is lang geen geheim meer. Namen als…
InstagramLiveRecensies

HEAR HEAR! 2022: Een hete ontmoeting

De eerste editie van HEAR HEAR! had ook meteen HOT HOT! kunnen heten, want het was puffen en zweten tot de laatste…

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.