Een making of documentaire, een essay als perstekst, prachtig artwork en een album dat liefst 75 minuten beslaat: werkelijk alles rond de nieuwe plaat van Father John Misty heeft de allures van een klassieker in wording. Pretentieus is het zeker, maar Josh Tillman (zijn echte naam) zet daar genoeg kwaliteit tegenover dat hij er met sprekend gemak mee weg komt. Niemand fileert de maatschappij zo scherp en genadeloos als FJM. Op Pure Comedy stijgt hij nog maar eens boven zichzelf uit.
22 juli 2016. Dat is wellicht de dag waarop de kiem voor Father John Misty’s nieuwe album werd geplant. Op het WXPN’s XPoNential Music Festival in Camden, New Jersey kreeg het publiek geen volwaardige set te horen, maar een vroege demo van “Leaving LA”, een cover van Leonard Cohen en een ‘rant’ over de entertainmentbusiness. Hij kon naar eigen zeggen geen gitaar ter hand nemen, want hij had net een aha-erlebnis gehad. “Stupidity just fucking runs the world because entertainment is stupid! Do you guys realize that?” vroeg hij toen aan het publiek zonder een antwoord te krijgen. En wat doet een artiest met frustraties? Juist, hij maakt er een plaat over.
Bijna negen maanden later is die kiem open gebloeid in wat we zonder schroom Father John Misty’s beste album tot nu toe kunnen noemen. In veel opzichten is Pure Comedy een logische verderzetting van Tillman’s vorige albums. Ook op I Love You, Honeybear flirtte hij met maatschappijkritiek en cynische humor. Titelnummer en opener “Pure Comedy” ligt ook in het verlengde van nummers uit zijn vorige plaat als “Bored in The USA” en “Holy Shit”. Zij het dan een geupdate en verbeterde versie. Want al van bij het eerste nummer legt Tillman de lat onmetelijk hoog. Het nummer begint en eindigt klein, maar neemt daartussen groteske proporties aan. Strijkers, blazers en drums zorgen voor de punch, al is het de heerlijk cynische tekst die met alle aandacht gaat lopen. Hoe kan het ook anders met zinnen als “And how’s this for irony, their idea of being free is a prison of beliefs that they never ever have to leave.”
FJM schuwt de controverse niet. Integendeel, al in het tweede nummer zoek hij ze zelf op. “Bedding Taylor Swift every night inside the Occulus Rift,” zo begint hij de eerste strofe van “Total Entertainment Forever”. Muziekblogs aller lande wisten niet waar ze het hadden. Natuurlijk is het nummer gewoon een lange ironische blik op hoe we entertainment consumeren en rijmt “Swift” lekker op “Rift”. Zo gaat het wel bij ieder nummer: provocerende lyrics die pas na de derde luisterbeurt een andere en diepere betekenis onthullen. Pure Comedy vraagt wat tijd en aandacht. Het is geen hapklare brok maar een taaie lap vlees waar je je tanden in kunt zetten.
Het taaiste stukje van de plaat is wellicht de dertien minuten durende mastodont “Leaving LA”. Een nummer als een statement, tsjokvol zelfspot en cynisme. Of zoals hij het zelf zingt: “Another white guy in 2017, who takes himself so goddamn seriously.” Josh Tillman werkte drie jaar aan het nummer en kreeg het pas af toen hij besefte dat het een ‘fifteen-minute smash hit’ moest worden. Een hit zal het wellicht niet worden (daarvoor is het veel te lang), en sommige fans zullen misschien zelfs afknappen op de lange klaagzang. Tillman heeft tien strofes nodig om zijn punt te maken, wordt enkel begeleid met een gitaar en strijkers en eindigt dan zijn laatste zin niet. Het is zonder meer het centrale nummer van de plaat maar zal zijn voor en tegenstanders hebben.
Gelukkig is niet elk nummer zo prekerig en ‘on the nose’ als “Leaving LA”. “Birdie” lijkt een verstopte kritiek aan Twitter en “Ballad of the Dying Man” injecteert wat gospel in de plaat. Het middenstuk van de plaat luistert lekker weg en zorgt voor wat tegenwicht tegen die zwaarwichtige nummers. Alsof Josh Tillman beseft dat je wat tijd nodig hebt om alles te verteren. Maar zelfs de kwaliteit van de “fillers” ligt hier bijzonder hoog. Wellicht zit producer Jonathan Wilson daar voor iets tussen. Zijn hand is duidelijk te herkennen in de rijke instrumentatie. Slideguitars, sfeerscheppende synths en mooie strijkarrangementen kleuren het album, waardoor het muzikaal steeds aantrekkelijk blijft.
Komt Father John Misty ook met antwoorden? Hekelen is makkelijk, maar oplossen is veel moeilijker. In “Two Wildly Different Perspectives” bezingt hij de groeiende polarisatie en weegt hij de twee kanten tegen elkaar zonder partij te kiezen. “One side says ‘Y’all go to hell.’ The other says ‘If I believed in God, I’d send you there.” Het nummer voelt aan als een breekpunt in de plaat. Waar hij in de vorige nummers nog speels en jolig mopjes maakte, is de toon nu veel serieuzer en zwaarmoediger. De videoclip waarin kinderen spelen met geweren, doet je ook nadenken en stilstaan. Sommige dingen zijn ook gewoon zo absurd dat ze niet meer grappig zijn.
Ook in “The Memo”, het enige nummer dat nog stamt uit het I Love You, Honeybear-tijdperk, horen we een cynische steek naar de kunstwereld en onze narcistische samenleving. In het lijstje quoteerbare lyrisch noteren we nog verder deze heerlijke zin: “Narcissus would have had a field day if he could have got online”.
Dat niet elk nummer een cynische tekst nodig heeft om goed te zijn, bewijst “So I’m Growing Old On Magic Mountain”. Waar “Leaving LA” overvol mopjes en oneliners zit, krijgt dit nummer tien minuten de tijd om langzaam open te bloeien. Vooral de geweldige outro die zowat de helft van het nummer in beslag neemt, is een prachtig rustpunt. In afsluiter “In Twenty Years Or So” krijgen de strijkers nog een laatste kans om uit te blinken.
Als de mensheid binnen pakweg vijftig jaar wil weten hoe vreemd en surrealistisch de jaren 2016-2017 nu precies waren, dan hoef je gewoon Father John Misty’s derde te beluisteren. Pure Comedy is een album dat enkel nu en enkel hij gemaakt kon hebben. Misschien is de boodschap van deze plaat volgend jaar al achterhaald en klinken de cynische mopjes dan wat klef, maar in een jaar als 2017 vat hij perfect de surreële toestand van de wereld samen. Een plaat als tijdscapsule, een herinnering voor het nageslacht en een eerste stevige kandidaat voor plaat van het jaar.
